ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ
Στην
εποχή μας το δικαίωμα των πολιτών στην αντικειμενική και ολόπλευρη ενημέρωση είναι κοινωνικά κατακτημένο
και θεσμικά κατοχυρωμένο.
Η
δημοκρατική πολιτεία δεν ανέχεται τη λογοκρισία και δεν επιτρέπει την αυθαίρετη
επέμβαση της εξουσίας στην πληροφόρηση της κοινής γνώμης. Ανώτερη αρχή
της είναι η πνευματική ελευθερία και αυτή αναγκαία προϋποθέτει την ελευθερία στη
μετάδοση των πληροφοριών και τη διακίνηση των ιδεών. Προϋποθέτει, με άλλα
λόγια, την απρόσκοπτη λειτουργία των μέσων ενημέρωσης. Φαινόμενα, λοιπόν,
ασφυκτικού κρατικού ελέγχου στα έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα πληροφόρησης δεν υπάρχουν
πια στις σύγχρονες αναπτυγμένες κοινωνίες . Είτε είναι ιδιωτικά είτε κρατικά, τα
μέσα αυτά λειτουργούν σε καθεστώς ελευθερίας, που εγγυάται την ανεπηρέαστη άσκηση της
ενημερωτικής αποστολής τους . Και ενώ θα έπρεπε να προσφέρεται καλύτερη , πληρέστερη και
αντικειμενικότερη πληροφόρηση, όλο και περισσότερο διαπιστώνουμε πως ορισμένοι
παράγοντες έρχονται να επηρεάσουν αρνητικά τη λειτουργία των μέσων αυτών, να νοθεύσουν την ποιότητα της
παρεχόμενης ενημέρωσης και να γεννήσουν φαινόμενα παραπληροφόρησης και
παραπλάνησης της κοινής γνώμης .
ΟΡΙΣΜΟΣ ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ
Παραπληροφόρηση
ονομάζουμε την εσκεμμένη
διαστροφή αληθινών πληροφοριών ή την κατασκευή ψευδών με σκοπό την επίτευξη
συγκεκριμένων στόχων. Το επιτηδευμένο μήνυμα εισδύει στο υποσυνείδητο
του δέκτη ξεπερνώντας τους πνευματικούς αμυντικούς μηχανισμούς και καταλήγει
να θεωρείται ως απόλυτα προσωπική επιλογή .
ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ
Για την ύπαρξη και την
ανάπτυξη των ΜΜΕ απαιτούνται σημαντικά χρηματικά ποσά , τα οποία παρέχουν οι
οικονομικά ισχυροί. Διαθέτοντας οι τελευταίοι την οικονομική δύναμη, προβάλλουν και
επιβάλλουν όποια πρότυπα τρόπου ζωής και συμπεριφοράς τους συμφέρει να ενστερνισθεί ο
λαός για να αποκομίσουν οι ίδιοι χρηματικά οφέλη , κατευθύνουν τη σκέψη των
ανθρώπων για εξυπηρέτηση ιδιοτελών συμφερόντων.Η εξάρτηση από τα κόμματα και
τον εκάστοτε φορέα της εξουσίας. Η δημοσιογραφία έχει μετατραπεί στις μέρες
μας σε θεραπαινίδα σκοπιμοτήτων και προπαγάνδας. Προκειμένου να
εξυπηρετηθούν ισχυρά πολιτικά συμφέροντα παραποιείται η ουσία των γεγονότων, υποβαθμίζονται μεγάλοι
κίνδυνοι, παραποιούνται κατά το δοκούν οι καταστάσεις, ερμηνεύονται αυθαίρετα τα γεγονότα. Ο σκληρός ανταγωνισμός που κυριαρχεί σε όλα τα επίπεδα,
όσον αφορά στα ΜΜΕ ωθεί τους τηλεοπτικούς
σταθμούς, ή ακόμη και τον τύπο , στην προβολή θεαμάτων τα οποία διακρίνει η απλοϊκότητα και ο λαϊκισμός, για να υπάρξει
επιτυχής αποδοχή από την ευρεία βάση του
λαού. Η αλήθεια λοιπόν και η αντικειμενικότητα θυσιάζονται στο βωμό της εμπορικής επιτυχίας. Ο κιτρινισμός, η σκανδαλοθηρία ,
η αποσιώπηση και διαστρέβλωση της
αλήθειας αποτελούν τις αδιάψευστες αποδείξεις της δυσάρεστης αυτής εξέλιξης. Άμεσο αποτέλεσμα αυτού του γεγονότος είναι η
καθοδική πορεία του δείκτη της ποιότητας των προγραμμάτων και η ανοδική του δείκτη της ακροαματικότητας ,
με ανάλογη επιτυχία
στον οικονομικό τομέα των ιθυνόντων. Στον τομέα των ειδήσεων πολλές φορές για λόγους εντυπωσιασμού
δημιουργούνται ανύπαρκτες
ειδήσεις και γεγονότα. Τέτοιου είδους φαινόμενα υποβιβάζουν το επίπεδο της πληροφόρησης και επιφορτίζουν την κοινωνία με επιπλέον
φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας,
δημιουργώντας στους πολίτες το αίσθημα της ανασφάλειας.Υπακούοντας στους
κανόνες της υψηλής θεαματικότητας ή αναγνωσιμότητας, ορισμένοι δημοσιογράφοι βιάζονται να μεταδώσουν ειδήσεις , χωρίς να
διασταυρώσουν τις πηγές τους, με
αποτέλεσμα να παραπληροφορούν το κοινό. Ο δημοσιογράφος, ως άνθρωπος, έχει διαμορφωμένο κοσμοείδωλο , συγκροτημένη ιδεολογία
και συγκεκριμένη πολιτική τοποθέτηση. Μπορεί
βέβαια, όπως ειπώθηκε, «οι ειδήσεις να ανήκουν στον αναγνώστη και μόνο η ορθογραφία στο δημοσιογράφο», αλλά ο δεύτερος
δεν είναι μηχανή συγκέντρωσης και μετάδοσης πληροφοριών. Κατά την εργασία του πολλοί
υποκειμενικοί παράγοντες , όπως
η ψυχική διάθεση, η πολιτική τοποθέτηση και η κομματική ένταξη , μπορεί να υπεισέλθουν , για να δημιουργήσουν μικρότερα ή
μεγαλύτερα προβλήματα στην
αντικειμενικότητα της είδησης που μεταδίδει.
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ
Εξαιτίας
του καταιγισμού των μηνυμάτων και του επιτηδευμένου τρόπου που αυτά μεταδίδονται
παθητικοποιείται ο δέκτης και αποδέχεται άκριτα τα μηνύματα αυτά.Τα προβαλλόμενα μηνύματα
στην εποχή μας εκμεταλλεύονται τα συναισθήματα και την ηθική του δέκτη. Επιπρόσθετα,
συνδυάζονται με τακτική επανάληψη και δημιουργούν στο άτομο φοβερή εξάρτηση
από τις συγκεκριμένες πηγές που το παράγουν, ενώ το καθιστούν αδύναμο να
ανιχνεύσει άλλες πηγές πληροφόρησης. Ετεροκαθορίζεται και εξωκατευθύνεται η
ανθρώπινη σκέψη με αποτέλεσμα αυτή να υιοθετεί λανθασμένα πρότυπα ως ορθά. Με την
παραπληροφόρηση χαλκεύονται τα αόρατα αλλά πανίσχυρα δεσμά της σύγχρονης
δουλείας. Πρόκειται για δουλεία πνευματική και ψυχική που στερεί την
αυτοβουλία και την ελευθερία στη σκέψη και στη συμπεριφορά. Γιατί όσο
κακοποιείται η αλήθεια, τόσο περισσότερο ο άνθρωπος βυθίζεται στην άγνοια και καθίσταται
ευκολότερη η χειραγώγησή του, Αυτός άλλωστε είναι και ο επιδιωκόμενος στόχος, η
μετατροπή δηλαδή του πολίτη σε υπήκοο , σε άνθρωπο αδρανή, με εφησυχασμένη συνείδηση
και νεκρωμένη σκέψη, ώστε με την επίφαση της ελευθερίας να σκέφτεται και να
ενεργεί, όπως άλλοι του υποδεικνύουν . Οξύνει το φανατισμό, μαζοποιεί τον άνθρωπο,
υποβαθμίζει την κριτική σκέψη Αποδιοργανώνεται η εσωτερική ζωή των ατόμων. Επικρατεί φόβος προς τον συνάνθρωπο,
ωφελιμισμός και αριβισμός. Δυσλειτουργούν οι ανθρώπινες σχέσεις. Προκαθορίζονται οι επιλογές
του πολίτη βάσει κερδοσκοπικών και πολιτικών συμφερόντων . Αφαιρείται η πρωτοβουλία από τον άνθρωπο ο
οποίος υποτάσσεται πλήρως στις επιταγέςτων ΜΜΕ . Πλήττεται η δημοκρατία , εφόσον ο πολίτης δε
συμμετέχει στα κοινά, είναι αδιάφορος για
τις
εξελίξεις στον κοινωνικό-πολιτικό χώρο. Η κατευθυνόμενη ενημέρωση δεν ελέγχει
τα
πολιτικά
πρόσωπα με γνώμονα την αξιότητά τους και δεν αποτιμά τις ενέργειές τους με κριτήριο το κοινό καλό.
Προβάλλει μόνο ό,τι και όποιους συγκλίνουν με τα συμφέροντα που υπηρετεί και στην
αντίθετη περίπτωση κακοποιεί την αλήθεια. Ο λαός μπορεί τυπικά να κατέχει και να ασκεί την
εξουσία, αλλά στην πράξη αυτή περιέχεται στα χέρια των λίγων, αυτών που έχουν τη
δύναμη να ελέγχουν την πολιτική βούλησή του. Η κοινωνία δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τα
προβλήματά της, εφόσον δεν ενημερώνεται έγκαιρα και έγκυρα για τη φύση τους. Μόνο η γνώση της αλήθειας
μπορεί να καταστήσει την κοινωνία ικανή να διορθώσει τα κακώς κείμενα
και να επιλύσει τα προβλήματά της .
Όταν
όμως η αλήθεια αποσιωπάται, τότε η παραπληροφόρηση αδρανοποιεί το κοινωνικό σώμα, αποπροσανατολίζει τη
κοινή γνώμη από τα σημαντικά θέματα και στρέφει το ενδιαφέρον της σε επουσιώδη
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ
Για να αντιμετωπισθεί το φαινόμενο της
παραπληροφόρησης επιβάλλεται: Ανάπτυξη υγιούς διαλόγου και θεσμική κατοχύρωση μιας
πλουραλιστικής ενημέρωσης . Η πληροφόρηση, για να είναι ωφέλιμη για το άτομο-δέκτη πρέπει
να προέρχεται από χώρους όπου επικρατεί η δημοκρατία, η ελευθερία του
στοχασμού, της άντλησης και μετάδοσης των ειδήσεων. Η αξιοκρατική επιλογή
ανθρώπων που θα κατέχουν υπεύθυνες θέσεις. Οι εκπρόσωποι των ΜΜΕ να επιλέγονται με βάση
το υψηλό εκπαιδευτικό τους επίπεδο. Καθημερινά παίρνουμε αλλά και δίνουμε
πληροφορίες για διάφορα γεγονότα .
Από
την πλευρά του δέκτη , απαιτείται η αφύπνιση της κριτικής ικανότητας
που μπορεί να περιορίσει το φαινόμενο της παθητικοποίησης του πολίτη
και να ενισχύσει την αντίσταση του ατόμου στα προβαλλόμενα πρότυπα σκέψης
και συμπεριφοράς (καταλυτική στο σημείο αυτό θα είναι η στάση της παιδείας που
πρέπει να προσαρμόσει τους στόχους της στη διεύρυνση των πνευματικών οριζόντων των
νέων ατόμων, ώστε αυτά να είναι σε θέση να αντιστέκονται κριτικά στον καταιγισμό των
πληροφοριών που δέχονται). Οφείλει, ακόμη, το άτομο να επεξεργάζεται συστηματικά
τις ειδήσεις, να διασταυρώνει τις πληροφορίες, να ενημερώνεται διαρκώς, να
αντιστέκεται στον ιδεολογικό δογματισμό και
φανατισμό. Από την πλευρά του πομπού, απαιτείται διαχωρισμός της είδησης από το προσωπικό σχόλιο ώστε να
υπάρχει αντικειμενικότητα, συστηματικός και μεθοδικός έλεγχος των πηγών
πληροφοριοδότησης, διασταύρωση των πληροφοριών, προσοχή στην ακρίβεια και σαφήνεια των
πληροφοριών, ιδιαίτερα όταν παρέχουμε πληροφορίες στα παιδιά, που δεν έχουν
αναπτύξει πλήρως την κριτική τους ικανότητα .
